Урок по родной языку: Сорулганын тайылбыр домаа

Эр кижи торээн чуртунун камгалакчызы (класс шагы) Кичээлдин чорудуу Хундулуг ада-иелер, уруглар! Богунгу класс шагын шериг-патриотчу кижизидилгеге тураскаадып «Эр кижи – Торээн чуртунун камгалакчызы» деп адаан. Чугаа болза эр кижи дугайында болурун кичээлдин темазындан билип каан боор силер. - Клазывыста чеже оол бар ийик, уруглар? Оолдар озуп келгеш кымнар болурул? - Шын-дыр, эът-ханы чедишкен эр кижилер апаар. Назы-хар чедип, эр кижинин Торээн чуртунун мурнунга ыдыктыг хулээлгези – шериг албанын эрттирери-биле чоруптарлар. Ол уеге чедир ам-даа элээн каш чылдар бар-аа болза, «Кижи болуру чажындан, аът болуру кулунундан» деп ада-огбелеривистин чагынн утпайн, ада-иези оглун амдыгааштан эгелеп куш-дамыр, сагыш-сеткил, мозу-будуш, билиг талазы-биле озулдезин кичээнгейге ап, келир уеде шериг амыдыралдын, дайынчы ооредилгенин бергелерин ажып эртеринге сагыш-угла... Шериг баар оолдарга салып турар негелделер кандыгыл, бо дугайында шериг комиссаридынын толээзин дыннаалынар. Шериг комиссариадынын толээзи:  Бистин кол сорулгавыс – шеригже кадык-шыырак оолдарны чорудары. Ону шиитпирлээрде чугле шериг комиссариаттарынын, эмчилернин эвес, а тус чер чагыргаларынын коску дээштиг ажылы негеттинер. Шеригден холуттуруп турар оолдар кандыг аарыглыг болуп турарыл? Эн-не нептеренгей чылдагаан – дензизи четпес. Арган-дорган болганындан шериг барбайн баар-дыр. Ындыг оолдарны хандыр шинчилеп коорге, ижин-шойунду, от, бес аарыглыг ийикпе, азы ишти кыжалыг (курттуг) болгаш оске-даа аарыгларнын чылдагаанындан арган болуп турар. Чамдык ог-булелернин оолдары хоолулуг аъш-чемни норма езугаар чивейн турарындан арган-дорган болуп турары чажыт эвес. Ийиги черде соок-даяк аарыглары, янзы-буру кемдээшкиннернин уржуундан шериг барбайн баар. Ол чул дээрге дурт-сыны хону эвес, чустери аарыыр, тавангайлары дулгуй, бижектээшкин азы автотранспорт озал-ондаанын соонда кемдээшкиннер дээш оон-даа оске. Ушку чылдагааны – угаан-медерели кошкак, психиатр болгаш нарколог эмчилернин данзызында турар. Кулак, карак, диш, окпе дээш оон-даа оске аарыгларлыг оолдар шеригден холуттуруп турар. Шеригже чоруткашуш ай-даа четпейн, кадыынын байдалы-биле дедир чанып кээр таварылгалар бар. Чоокта чаа эге класс билиглиг, орустап билбес бир оолду угаан сайзыралы кошкак дээш шериг эрттирип турган кезээ дедир тываже чорудупкан. Ынчангаш мындыг таварылгалар моон сонгаар кататавазы-биле, ада-иелер, оолдарывысты орус дылга эки ооредип, 11 классты, оода чадаарда 9 классты доостуруп ап корээлинер. Бир эвес тускай мергежилдиг болза улам эки. Чуге дээрге тускай мергежилинин аайы-биле шериг албанын эрт... Соолгу уеде аныяк оскеннин шериг-патриотчу кижизидилгезинче шоолуг сагыш салбастаан. Оон чылдагаанындан назы чеде берген оолдарнын аразында шериг баарыксавас  оолдарнын саны эвээш эвес. Ынчангаш хундулуг ада-иелер! 18 харга чедир ажы-толунернин озулдези, кадыкшылы, ниити билии, сагыш-сеткил талазы-биле дадыгыышкыны бир-ле дугаарында силерден хамааржыр апаар-дыр. Оглу шериг албанын эки эртиргеш, эрзиг, чоргаар, дадыккан ээп келирин кым кузевес боор. Шериг хулээлгезин эрттирген соонда, ол кижи каяа-даа ооренип, ажылдап болур дээрзин утпас ужурлуг бис.
Раздел Классному руководителю
Класс -
Тип Конспекты
Автор
Дата
Формат docx
Изображения Есть
For-Teacher.ru - все для учителя
Поделитесь с коллегами:
Урок по родной языку: Сорулганын тайылбыр домааУрок по родной языку: Сорулганын тайылбыр домааУрок по родной языку: Сорулганын тайылбыр домааУрок по родной языку: Сорулганын тайылбыр домааУрок по родной языку: Сорулганын тайылбыр домааУрок по родной языку: Сорулганын тайылбыр домааУрок по родной языку: Сорулганын тайылбыр домаа

Эр кижи торээн чуртунун камгалакчызы

(класс шагы)

Кичээлдин чорудуу

Хундулуг ада-иелер, уруглар! Богунгу класс шагын шериг-патриотчу кижизидилгеге тураскаадып «Эр кижи - Торээн чуртунун камгалакчызы» деп адаан. Чугаа болза эр кижи дугайында болурун кичээлдин темазындан билип каан боор силер.

- Клазывыста чеже оол бар ийик, уруглар? Оолдар озуп келгеш кымнар болурул?

- Шын-дыр, эът-ханы чедишкен эр кижилер апаар. Назы-хар чедип, эр кижинин Торээн чуртунун мурнунга ыдыктыг хулээлгези - шериг албанын эрттирери-биле чоруптарлар. Ол уеге чедир ам-даа элээн каш чылдар бар-аа болза, «Кижи болуру чажындан, аът болуру кулунундан» деп ада-огбелеривистин чагынн утпайн, ада-иези оглун амдыгааштан эгелеп куш-дамыр, сагыш-сеткил, мозу-будуш, билиг талазы-биле озулдезин кичээнгейге ап, келир уеде шериг амыдыралдын, дайынчы ооредилгенин бергелерин ажып эртеринге сагыш-угланыышкынны бээри чугула дээрзин чижектерге бадыткап, сайгарып чугаалажып корээлинер.

Шериг баар оолдарга салып турар негелделер кандыгыл, бо дугайында шериг комиссаридынын толээзин дыннаалынар.

Шериг комиссариадынын толээзи: Бистин кол сорулгавыс - шеригже кадык-шыырак оолдарны чорудары. Ону шиитпирлээрде чугле шериг комиссариаттарынын, эмчилернин эвес, а тус чер чагыргаларынын коску дээштиг ажылы негеттинер.

Шеригден холуттуруп турар оолдар кандыг аарыглыг болуп турарыл? Эн-не нептеренгей чылдагаан - дензизи четпес. Арган-дорган болганындан шериг барбайн баар-дыр. Ындыг оолдарны хандыр шинчилеп коорге, ижин-шойунду, от, бес аарыглыг ийикпе, азы ишти кыжалыг (курттуг) болгаш оске-даа аарыгларнын чылдагаанындан арган болуп турар. Чамдык ог-булелернин оолдары хоолулуг аъш-чемни норма езугаар чивейн турарындан арган-дорган болуп турары чажыт эвес.

Ийиги черде соок-даяк аарыглары, янзы-буру кемдээшкиннернин уржуундан шериг барбайн баар. Ол чул дээрге дурт-сыны хону эвес, чустери аарыыр, тавангайлары дулгуй, бижектээшкин азы автотранспорт озал-ондаанын соонда кемдээшкиннер дээш оон-даа оске.

Ушку чылдагааны - угаан-медерели кошкак, психиатр болгаш нарколог эмчилернин данзызында турар. Кулак, карак, диш, окпе дээш оон-даа оске аарыгларлыг оолдар шеригден холуттуруп турар.

Шеригже чоруткашуш ай-даа четпейн, кадыынын байдалы-биле дедир чанып кээр таварылгалар бар. Чоокта чаа эге класс билиглиг, орустап билбес бир оолду угаан сайзыралы кошкак дээш шериг эрттирип турган кезээ дедир тываже чорудупкан. Ынчангаш мындыг таварылгалар моон сонгаар кататавазы-биле, ада-иелер, оолдарывысты орус дылга эки ооредип, 11 классты, оода чадаарда 9 классты доостуруп ап корээлинер. Бир эвес тускай мергежилдиг болза улам эки. Чуге дээрге тускай мергежилинин аайы-биле шериг албанын эрттирери чиик болур.

Соолгу уеде аныяк оскеннин шериг-патриотчу кижизидилгезинче шоолуг сагыш салбастаан. Оон чылдагаанындан назы чеде берген оолдарнын аразында шериг баарыксавас оолдарнын саны эвээш эвес.

Ынчангаш хундулуг ада-иелер! 18 харга чедир ажы-толунернин озулдези, кадыкшылы, ниити билии, сагыш-сеткил талазы-биле дадыгыышкыны бир-ле дугаарында силерден хамааржыр апаар-дыр. Оглу шериг албанын эки эртиргеш, эрзиг, чоргаар, дадыккан ээп келирин кым кузевес боор. Шериг хулээлгезин эрттирген соонда, ол кижи каяа-даа ооренип, ажылдап болур дээрзин утпас ужурлуг бис.

Класс башкызы: - Ам кымда кандыг айтырыглар бар? Сонуургаан айтырыгларынарны салып болур силер. (Шериг кмиссариадынын толээзинден сонуургаан айтырыгларын салыр).

Ам айтырыглар чок болза, еериг комиссариадынын толээзинин чугаазындан дыннап билип алган чуулувусту туннеп корээлинер. Ол чул дээрге, оол кижи Торээн чуртунун камгалакчызы болур дээрзин билип алдывыс. Кадык-шыырак-ла чорза, оолдар шериг хулээлгезин ыяап-ла эртер апаар. Ынчангаш амдыгааштан бодун дадыктырар, куш-дамыр талазы-биле сайзырадыр, эргээ ооренмейн бергээ ооренир апаар-дыр силер. А ада-иезинин талазындан оолдарын кадык-шыырак остурер, Торээн чуртунга, чонунга ынак, Ада-чуртун камгалаарынга белен болурун чагып, эр кижи кылдыр кижизидер ужурлуг ышкажыл.

Ынчаарга эр будуштуг-ле деп турар бис. Чогум кандыг кижини ынча дээрил? Манаа хамаарыштыр кижи бурузунун бодалдары ангы-ангы болур. Ажы-толувус эр кижинин чижээн ачазындан, акыларындан, даайларындан коруп, эр кижи кандыг болурун оларнын аажы-чанындан, долгандыр кижилер-биле хамаарылгазындан билип ап чоруурлар. Бо кичээлди эртирер мурнунда класстын оореникчилеринге «Мээн ачам», «Мээн акым», «Мээн даайым» деп чогаадыгны бижип экээр даалганы берген турган. Ам уруглар чуну бижээн эвес дыннаптаалынар. (3-4 хире оореникчиге бижээн ажылын номчудар).

Хундулуг ада-иелер! Чоок, эргим кижилеринин дугайында уруглар чуну бодап чоруурун ажыт-чажыт чогу-биле бижээнин дыннадынар. Моон кандыг туннел ундуруп болурул дээрге, ажы-тол - ог-буленин корунчуу дээри-ле шын ышкажыл. Азы ажы-толунун ооредилге, кижизидилге дээш сагыш-аарып, кызып чоруур ада-иенин уруглары чурумнуг, ооредилгезинге кызымак болур дээн ышкаш оон-даа оске. Манаа хамаарыштыр тыва улустун кандыг улегер домаа бар ийик, уруглар?

- Шын-дыр, «Ада-иези кандыг болдур, ажы-толу ындыг болур», «Хол изин бут чандыр баспас» дээш оон-даа оске. Бир-тээ ажы-толунун кижизидилгези ада-иезинден хамааржыр болганда, ада-иези кандыг болурул, уруглар?

- Ада-иези ажы-толунге улегер-чижээн коргузер апаар. Ылангыя ачазынын эрес-кежээ, ажыгыр будужу, чон аразында толептиг ат-алдары ажы-толунге чоргаарал болур ышкажыл. Ындыг болбас аргажок, чуге дээрге ачазынын оглу азы уруу болуп, адын эдилеп артып каар улус ажы-толу - силер-дир силер, уруглар. «Ада турда чон таныыр, аът турда чер коор» деп улегер домак дугайын шын чугаалаан.

Эр кижи ог-булезинин эр ээзи, ажы-толунун ачазы болуп чорууру-ибле «ада» деп атты эдилеп чоруур ышкажыл. Иезинин иштинге боттанып келгеш чаш опеязы чырык чер кырынга кижи болуп чаяаттынгаш, бир дугаарында ачазынын фамилиязын алыр. Ачазынын уруу азы оглу бооп буруткээн, торуттунген дугайында херечилелдиг болур. Ынчалдыр хамааты кижи ачазынын адын уламчылап артып каар.

Кижинин чер-чурту-даа болза «ада» деп сос-биле холбашкан болур. Ада-чурту, ада-огбелеринин чурту, ада-ызыгуур салгаан чер чурту… Тыва чанчылдарны ада-огбелеривистин чаагай чанчылдары деп турары база ханы уткалыг. Моон кандыг туннел ундуруп болур дээрге, Тывага шаг-тоогуден тураог-буленин эр ээзи ажы-толунун адазы болур хулээлгезин ак сеткилдиг кууседип, аал-коданынын ээзи, Ада-чуртунун камгалакчызы болбушаан, келир уеде чер-чуртун ээлеп артып каар салгалдары дээш сагыш салып, оларга чагыг сумезин арттырып, салгалдан салгалче чоннун эки чанчылдарын дамчыдып, сагып чурттаарын чагып чораан.

Шаандан тура ада кижинин амыдыралынга, ог-булеге туружу онзагай турган. О лог-булезинин кол чоленгиижи, азыракчызы чораан. Ажылдын кадыг-бергезин кылыр, херек таварылгада чер-чуртун камгалаары-биле дайын-чааже-даа аъттанырынга белен турар. Эр кижинин мозу-будужу - оон мерген угааныындан, коргуш чок эрес-дидим болгаш шыдамык, тура-соруктуунда деп ада-огбелеривис чагып чораан.

Ажы-толдуг ада угаан-сарыылдыг, чараш чаагай сеткилдиг, кара сагыш, чоптуг эвес, мегечи база кортук чорукка хонну чок. Торээн черин, торел чонун сагыызын дег ыдыктап коор. Эгелеп каан ажылын албан доозар, кылган ажыл-ижинге мергежээнин, шиченигир, тудунгурун коргузер. Ажы-толу ачазынын адын эдилеп, ада-ызыгуурун уламчылаар болганда, ада кижи эр соруун салбас, ат алдарын бедик тудар ужурлуг. Ада кижинин шынгыы кижизидилгезин албаан, ачазынын хайгааралындан унген оолдар кем-херек уулгедикчилери апаарын утпас. Чуге ындыгыл дээрге, чогуур уезиндеоол кижиге шын кижизидилгени берип шыдавайн барганындан, ол озуп келгеш, улуг кижилернин чагыг-созун херекке албас, тура-хонну улгатканы ол.

Ада кижи ырак сактыр, ындын бодаар дээр болгай. Чугаа болза чуртувусту ээлеп артып каар салгалдарывыс дугайында чоруп турар болганда, ажы-тол кижизидилгезинге идепкейлиг киржинер. Езулуг эр соруктуг ада кижи уе-шагнын бергезинге сылдавас, янзы-буру социал чылдагааннар чугаалап, харыысалгадан чайлаарын оралдашпас. Ог-булезинин, ажы-толунун чуртталгазын экижидер дээш кызар, ол дээш туржур апаар. Ада кижи ажы-толун мозу-шынар талазы-биле хевирлээр, а иези сагыш човангыр буянныг сеткилге кижизидер дээрзин утпаалынар.





Кичээлдиӊ темазы: Чаӊгыс чугула кежигуннуг домактар (7 класс)

Кичээлдиӊ хевири: туӊнел-кичээл.

Сорулгазы: 1. Чаӊгыс чугула кежигүннүг домактар дугайында алган билиглерни түӊнеп системажыдар;

2. Чаӊгыс чугула кежигуннерлиг домактарны тып тура уругларныӊ аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадыр;

3.Үлегер домактарга даянып чараш аажы-чаӊга кижизидер болгаш төрээн черинге, төрээн чонкнга ынакшылын, чоргаараын оттурар.

Кичээлдиӊ дерилгези: карточкалар, перфокарталар, экранда сюжеттиг чуруткар, экранда таблица, схема, үлегер домактар.

Методиктиг аргалары: боданып харыылаар айтырыглар, беседа-биле аралашкан тайылбыр, кыска туннелдер, киирилде чугаалар.

Кичээлдин планы: 1. Организастыг кезээ.

2. Онаалга хыналдазы.

3. Туннел-кичээл.

4. Онаалга бээри.

5. Туннел.

Кичээлдин чорудуу:

Организастыг кезээ.

Слайд 2. Башкынын созу: - Эрткен кичээлде силер чагыс чугула кежигуннуг домактар деп улуг темаларны ооренип тондурген силер. Ынчангаш бо экранда бердинген домактарны номчааш, чангыс чугула кежигуннуг домактар кылдыр оскерткеш, ол домактар чангыс чугула кежигуннуг домактарнын кайы хевиринге хамааржыр-дыр тодарадып корээлинер, уруглар (Экранда бердинген домактар-биле ажыл).

Уруглар маргылдаага эки киришкеннер. - Маргылдаага эки киришкеннер - тодарга эвес арынныг домак. Чуге?

Бис арга-арыгны камгалаар ужурлуг бис - Арга-арыгны камгалаар ужурлуг бис - тодарга арынныг домак. Чуге?

Чаъс чаап эгелээн. - Чаъстап эгелээн - арын чок домак. Чуге?

Магалыг чаагай, чылыг час дужуп эгелээн - Час. - ат дома. Чуге?

Слайд 2. Экранда коргустунген схемага даянып алгаш, чангыс чугула кежигуннуг домактарнын хевирлерин тодарадыр. Уругларга домактарнын хевирлерин таныттыргаш, чуге ынча дээрин тайылбырладыр. 2-ги домакка даянып алгаш, бойдусту камгалаар дугайында кижизидилге ажылын чорудар.

Оореникчилернин харыыларынын соонда кичээлдин кол кезээнче кирер.

3. Туннел кичээл.

Слайд 4. Кичээлге уруглар чуну билип алыр ужурлугугул: Домактарнын хевирлерин: чангыс болгаш ийи чугула кежигуннуг домакарны ылгап коор; Чангыс чугула кежигуннуг домактарнын хевирлерин ангылап коор бис; Орус дылда чаныгс чугула кежигуннуг домактар-биле таныжып, ийидылды деннеп коор бис.

Слайд 5. Кичээлдин эпиграфын башкы бир оореникчиге номчудар. Шулуктун солгу одуруунга доктаар.

Эжик чокта, шоочанын херээ бар бе?

Эшкииштин-даа, хеме чокта, херээ бар бе?

Эткен состун, бодал чокта, херээ бар бе? (Э.Мижит)

Башкынын созу: - Кичээливисти Эдуард Мижиттин бо состкри-биле эгелээр-дир бис. Шынап-ла чогаалчынын состери ханы философчу уткалыг. Бир эвес эжик деп билиишкин чок турган чуве болза, шоочанын херээ чуу деп, шооча база херекчок болур-дур. Бир эвес хеме деп билиишкин чок болган болза, эшкииш-даа херекчок болур. Ам солгу одуругларже улуг кичээнгейни салып корээлинер. Бо одуруглардан алгаш коорге, бир эвес бодал чок турган болза, кижи амытан деп чуве боданмас турган болза, оон кандыг-даа сос унмес, чугаа боттанмас деп чуул биске билдинип келир. Ынчангаш, бис кичээлде ажылдаарда бодалдарывысты чиге илередирин оралдажыр бис. Состернин утказын уруглар-биле ханы сайгарар. Туннел ундурер: кижи чуну-даа кылыр бетинде, чуну-даа чугаалаар бетинде боданыр. Улуг угаан кижиге херек.

Кандыг-даа ажылды кылырда мурнувуска сорулга, план салып алагн турар ужурлуг бис. Бо кичээлде чангыс чугула кежигуннуг домактарны катаптаары болгаш мурнуку кичээлдерде алган билиглерни практика кырында ажыглаары биске чугула. Бо сорулгаларывысты чедип алырда оюн таварыштыр план тургузуп алыр бис. Слайд 6. Оюнувустун адын «Тыва оглерже аалдаашкын» деп адап алыр бис.

Морфологтуг сайгарылга

Чуве ады

1.Состун эге хевирин тывар (А.п. кым? Чуу? деп айтырыгга харыылаар).

2.Укталган, укталбаан.

3.Сан, хамаарылга, падеж кожумактарын тодарадыр.

Демдек ады

1.укталган, укталбаан.

2.шынарнын, хамаарылганын.

3.Шынарнын демдек адынын чадазын айтыр: ойунде, кошкадыр, куштелдирер.

Сан ады

1.тургузуунун аайы-биле болуктери: бодуун, нарын, каттышкан.

2.Утказынын аайы-биле болуктери: тун, дугаар, чыырынын, хуваарынын, уурмек.

Кылыг созу

1.Состун эге хевирин айтыр.

2.Дозу, оон укталган, укталбааны

3.бодуун, нарын, причастие, деепричастие.

4.наклонениези: дужаал, даар, чопшээрел, болуушкун, кызыгаарлаар, болуушкун наклонениезинин уелери, арын, саны.

Наречие

1.укталган, укталбааны.

2.кайы болукке хамааржыры.

Эвилел

1.болуун айтыр.

Причастие

1. Эрткен уенин причастиези: -ган, -ген, -кан, -кен. Чижээ: Шолде чаттыла берген хоюн Отчугаш тей кырындан барааннап каап орган.

2. Келир уенин причастиези: -ар, -ер, -ур, -үр. Чижээ: кылыр ажыл, олурар кижи, ооренир кузел, оъттап чоруур мал.

Деепричастиелер

1. Каттышкак деепричастие: -а, -е, -ы, -и, -у, -ү, -й-дыр. Чижээ: номчуй берген.

2. Кожаланчак деепричастие: -ып, -ип, -уп, -үп: Чижээ: номчуп орган, кылып берген.

3. Эрткен деепричастие: -гаш, -геш, -каш, -кеш. Чижээ: номчааш, келгеш.

4. Болбас деепричастие: -байн, -бейн, -пайн, -пейн. Чижээ: номчувайн, келбейн.

5. Кызыгаарлаар деепричастие: -гала, -геле, -кала, -келе: баргала, келгеле, номчугала.

6. Удекчи деепричастие: -бышаан, -бишаан, -мышаан, -мишаан: барбышаан, номчувушаан

Наречиелер

1. Кылдыныг аргазынын: канчаар? Канчалдыр? Чижээ: Багай кылдыр, дынзыг, тоттур.

2. Уенин: кажан? Чижээ: даарта, дуун, богун.

3. Туруштун: кайда? Каяа? Кайнаар? Кайыын? Чижээ:дугде, кедээр, моон, даштын, ында.

4. Хемчегнин: кайы хире? Чуу хире. Чижээ: арай, шору, кончуг, аажок, дыка, эң.

5. Сорулганын болгаш чылдагааннын: Чуге? Ожегээр, ош-биле, сагыш-биле.

Эдеринчилер

Эдеринчилер: ужун, езугаар, дээш, биле, дег, ышкаш, хире, билек, чыгыы, дугайы, дээр, бээр.

Эвилелдер

Чагырыштырар эвиледер

Чагырыштырбас эвиледер

Чуге дээрге, чуг дизе, ынчангаш, толээде.

1.Удурланыштырар: ынчалза-даа, ынчалзажок, ынчанмыже, ындыг-даа болза, ындыг боза-даа, а, ынчаарга, харын.

2.Каттыштырар: болгаш, биле, база.

3. Ангылыштырар: азы, ийикпе, бир болза, чок болза, бирде- бирде.

Тема: Үенин тайылбыр домаа. Үениң тайылбыр домааның кол домакка каттыжар аргалары.

• Чагырышкан нарын домак дугайында билиглерин катаптаар; үениңтайылбыр домаанын кол домакка каттыжар аргалары-биле таныжар; бижик демдээн шын салып билиринге чанчыктырар;

• Аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадыр;

• Бойдуска хумагалыг болурунга кижизидер;

Кичээлдин чорудуу:

1.Организастыг кезээ

Экии, уруглар! Бис бөгүн кичээливисте чагырышкан нарын домак

дугайында билиглеривис быжыглап, үениң тайылбыр домаанын кол домакка каттыжар аргалары-биле таныжар бис..

2.Бажынга онаалга хыналдазы

Сыгыр дан бажынга, адын сыкпас, ак сеткил-биле, далай суунга дамды дуза, чезин-холазын көөр, хей-аът киирердеп фразеологизмнерни ажыглап тургаш, «Дүжүт ажаалдазы» деп темалыг чогаадыг бижиир.

Катаптаашкын айтырыглар

- Нарын домак деп чүл?

- Чагырышпаан нарын домак деп чүл?

- Чагырышкан нарын домак деп чүл? Кандыг домактардан тургустунарыл?

- Тайылбыр домактын янзыларын аданар. (үенин, немелденин, тодарадылганын, туруштун, сорулганын, чылдагааннын, кылдыныг аргазынын, деннелгенин, даар байдалдын, чөрүлдээнин)

- Тайылбыр болгаш кол домакты кандыг скобкаларга демдеглээрил?

(тайылбыр домак ), [кол домак ]

- Тайылбыр домак кандыг холбаа сөстернин дузазы-биле кол домакка каттыжарыл?

3. Чаа тема

Үенин тайылбыр домаа кол домактын кылдыныынын үезин, кажан бооп турарын кажан?, кажандан бээр, кажанга чедир? дээн чергелиг айтырыгларга харыылаттынар. Үениң тайылбыр домаа кол домактын эгезинге, ортузунга, сөөлүнге туруп болур.

айтырыы

Холбажыр аргазы

кожумак

Дузалал аттар

эдеринчилер

Эвилелзиг сөстер

кажан? кажандан бээр? кажанга чедир?

- га/…, - ка/ …-ла - Б.п

- да/…, та/ …. - Т.п

- гыже/… -кызыгаарлаар наклонение кожумаа

- за/…-ла - даар наклонение кожумаа

Соонда, сөөлүнде, мурнунда, аразында

дораан, бээр,

чедир,

биле,

билек,

орта,

соон дарый

кажан-ынчан (ынчаарда)

Чижээ: Частың хүнү кээр орта, сарыг чечек чаптыла берген.

4. Быжыглаашкын

1. Үенин тайылбыр домактарынын схемазын шыяр.

1.(Бир эртен оттуп кээрим)ге, [авам менээ бир аяк хевек шыгыдып берген.]2.Барлыктын унун өрүөскеп бар чыдырывыста-ла, караңгы имир болу берген. 3. Эртенги дан хаяазы үнүп орда, Бадының чорупканын кым-даа эскербээн. 4. Кудумчуда кайда бир черде хаалга соктаан соонда, сарайда хаван киргирт кылынган. 5. Тываныңчараш аңыирбишти көргеним соонда, чогаал бижиир салым-чаяаным көстүп келген.

2. Чурук-биле ажыл (ирбиштин чуруу)

- Ирбиш дээрге кандыг аңыл?

- Ирбиш Тываныңкайы булуңнарында чурттап турарыл?

(«Убсунурская котловина») заповеднигиниң ажылдакчылары шинчилеп көрүп турар; Бай-Тайганын, Овюрнүң, Эрзинниң девискээринде бар. Делегейде 5-7 муң ирбиш бар. Россиянын девискээринде 150-200, а Тывада 70-80 ирбиш бар. Ол даглыг черлерге чурттаар.)

- Ооң чиир чеми чүл? (тайга-таңдының те-чуңмазы, койгун, өрге-күжүген д.о.ө)

- Ирбиш Тываныңховар аңы болганда, бис ону төтчеглекчилерден камгалап, карактаар ужурлуг бис.

3.Үениң тайылбыр домактарынга кол домактардан немеңер. Тайылбыр домак биле кол домактың чугула кежигүннерин айтыңар.

1. Ажыл шагы төнүп турда… 2. Дүъш эрткен соонда…. 3. Соок эгелей бээри билек… 4. Хем дожу бады баар орта … 5. Чаъс чагган соон дарый…

4. Чурук-биле ажыл

Удуртукчу башкызынга баштаткан 9-ку классчылар бедик сынга үнүп келгенде, меңги доштуг тайгалар мыя-ла бо чыткан ышкаш сагындарган.

- Нарын домактын кандыг хевири-дир, уруглар? (чагырышкан)

- Тайылбыр домак кол домакка чүнүн дузазы-биле каттышканыл? (-де)

- Бедик тайга-сын кырынче үнерге, кижиниң хей-аъды көдүрлүр. Ынчангаш Мөңгүн-Тайганың шыпшык бажынче үнүп көрээлиңер. (чурук Мөңгүн-Тайганын кыры)

- Тываның эң бедик черлеринин бирээзи - Мөңгүн-Тайганын бедии чежел? (3976 метр далай деңнелинде бедик. Оон адаанда Тожу, Хемчик, Өөк)

- Мөңгүн-Тайганын шыпшык бажынга бир дугаар тук каш чылда, кайы чурттуң тугу астынганыл?

Бирги астынган тук. «…1992 чылдын сентябрь 27-де, дал дуъште, 14-ку Далай-Ламанын ыдыктап бергени каяа-даа астынмаан Тыва Республиканын эң баштайгы Күрүне тугу- тыва чоннуң ыдыы, сүлдези, сүзүглели Мөңгүн-Хайыраканның кырынга чоргаар кииский берген».

Маадыр-оол Ховалыг

- Чурукту кичээнгейлиг көрүп оргаш, үениң тайылбыр домаан чогаадыр.

5. Словарьлыг сөзүглел

Дүдүскектелип, каътта оъттап чор, оңгул-чиңгил, шаппышаан, дорукканым, дүъште, дуруяалар, калчан-шилги, чурттакчы.

(самбырага бир өөреникчи бижип турар, оон хынаар)

6. Домактарны номчааш, бижик демдектерин салыңар.

Уран оттуп келирге чаъс аяскан хүн хөөреп келген. 2 Дайынчылар чер

чыраалакта дайзынны бүдүү бүзээлепкеннер. 3. Удатпаанда чиңгежек орукка

үнүп кээримге оң таламда кара-көк далай бырлаңайнып чыдар болду. 4.Чаа

Суурга самолет хонуптары билек өөрүм-биле база-ла далажып дүже халыдым.

5. Дүңзаалакчының холу карбаш дээн соонда көгүлдүр сарыг оттар сырыланы

берди.

- Дуңзаалакчы деп кымыл? (дуңзаалаар ажылчын. Дуңзаа - демир аймаан,

оон кылган эдилелдерни тудуштурарынга хереглээр хоюг холуксаа. Чижээ:

Ожуу-биле кады бүткен хүлер пашты эптей каггаш, дүнзаа чараазы-биле

дүпкүрүптерге, биеэгизинден-даа артык паш бооп-тур эвеспе.) 2-ги утказы: диш

даштынга азы хозуншгадуйсалыргакада бээр ээлгирчымчак пломба материал. 3

ку утказы: эп-найырал бот-боттарын билчири.

Дуңзаалаар - дуңзаа-биле тудуштурар.

Сырыланы берди - чаштай берди

5. Бажыңга онаалга

Дараазында схемаларга домактар чогаадыр

1. ( )-ге,[ ]

2. ( ) билек, [ ]

3. ( ) соонда, [ ]

4. ( ) соон дарый, [ ]

5. ( ) -да, [ ]

6. ( ) орта, [ ]

7. ( ) -гыже [ ]

6. Түңнел

- Үениң тайылбыр домаа кол домакка чүнүң дузазы-биле каттыжарыл?

-Бижикке канчаар аңгылаарыл?

Эки харыылаан өөреникчилерге демдектерни салыр.

Черлиг-оол Чашкынмаевич Кууларның «Шораан» база Зинаида Константиновна Казанцеваның «Балыглаткан эзир» деп тоожуларында чээрбиги чүс чылдың эгезинде тыва культураның хөгжүлдезинге улуг үлүүн киирген хөгжүмчүлер Солаан Кыргысович Базыр-оол, Василий Сергеевич Безъязыков оларның салым-чолунуң дугайында төөгүп бижээн. Олар кайызы-даа чажында аарыгга, айыылга таварышкаш, караа көзүлбес болуп, берге амыдыралды чурттап эртер. Ынчалза-даа олар салымынга чалынмайн, хөгжүмнүң дузазы-биле караңгыны тиилеп үнерлер.

Чогаалчы Черлиг-оол Куулар композитор Солаан Кыргысович Базыр-оолдуң дугайында материалдарны ооң чоок кижилеринден чыып, тоожу кылдыр бижээн. Хөгжүм шинчилекчизи Зинаида Казанцева Василий Безъязыковтуң дугайында чүүлдерни Марьям Рамазанованың, Маргарита Татаринцеваның, Валентина Сүзүкейниң, Сергей Бухтуевтиң, Кызыл-Эник Кудажының солун-сеткүүлдерге парлаттынган материалдарындан база ооң чоок улузундан чыып, «Балыглаткан эзир» ("Ранненный орёл") деп документалдыг тоожуну бижээн. Ук тоожуда кол маадырының ады өскерилге чок арткан, а Шораанның прототиви - Солаан Базыр-оол. Бо ийи чогаалда кол маадырларның салым-чолунда чоок талалар хөй.

Ийи маадырның чашкы үези

«Шораан чажындан чырык көрбээн. Ол чогум иезиниң иштинден ыт оглу ышкаш, караа муңгаш үнүп келбээн. Бир эвес ындыг турган болза, кемниг төл деп санаар, төрүттүнерде көңгүс анаа оол турган. Дыдыраш баштыг, кырлаңзымаар думчуктуг, терең кирбиктериниң адаанда шалыңда чодураа дег кылаңнашкан кара карактарлыг. Авазының эмиин көрүп кааш, каттырымзап, ийи холун сарбаңнадыр дывыгылаар...»

Шораан улаанут аарыындан аарааш, чажында-ла чырык көрбестээн. Ада-иезиниң дун оглу болганда, аныяк ие арга-дужулга чогу-биле оглун чедир эмневейн баар. Ооң туңнелинде карак эмчизинге баарга, согур деп коргунчуг түңнелди үндүрер.

Василий база-ла каң кадык, өөрү дег, деңге хөглеп өзүп орган. Белоцарскының Доңмас-Суг эриинге кызыл-даван маңнап, Дөгээ дааның кырындан Улуг-Хемниң ак-көк оруун база дээрде хостуг эзирлерни магадап көөр чораан. Ынчаарда хоорайга ажыттынган школа-гимназиязынга бичии Вася Безъязыков өөрени берген. Ада-иезин, башкыларын угаанныы-биле, шимченгир-эрестии-биле кайгаткан. Ол мага-бот талазы-биле өөрүнден ушчок улуг.

Вася кудумчу оолдары-биле ойнай бергенде, кандыг-даа мөөрейлерге бо-ла тиилеп алыр турган, алыс чоруу чогунгур төл болган. Аңаа чамдык оолдар бүдүү адааргап, чамдыктары, ылаңгыя Ваня Горев дээрзи, ажыы-биле кыжанып турган. 1918 чылдың март айда Ваня эптиг үе ажыглап, адазының боозун ап алгаш, улус көрбээнде, сагыштыы-биле Васяже боолаптар. Үүлгеткен херээн чажырары-биле, балыглап каан эжин хоорай кыдыынче аппарып кааптар. Ваняның ада-иези орук чорааш кел чыда, дембээргей оолду душ бооп тып алырлар. Ынчалдыр Вася Безъязыков караа көрбес артар. Улуг хоорайларга баарга, эмчилер-даа дуза болбас.

Шораан чажындан бойдустуң үн-даажын, куштарның ырызын магадап дыңнаар чораан. Ол чорук оолдуң хөгжүмге салым-чаяанныын илередир. Ооң адазы Кыргыс Багыр дошпулуурга шору ойнаар турган. Сотпа даайы Шораанга мандолина белекке берген. Ол кезек-кезек болгаш-ла чедип кээп, школага өөренип алганы орус ырларын дуңмазынга өөредир. Багыр каш малын эдерип, көшкүн амыдыралга чаңчыга берген болза-даа, караа көрбес оглунуң келир үезин бодааш, суурже чоокшулап, Чаа-Хөлден ырак эвесте Шөгүрге чурттап орган Сандак ирейниң чанынче көжүп алыр. Сандак ирей оолдуң кулааның дыыжызын магадаар, ол боду бызаанчыга ойнаар. Чоок кижилериниң деткимчези-биле Шораан бызаанчыга, хомуска, ооң соонда мандолинага ойнап өөренип алыр. Сандак оолга Хемчикке чурттап чораан Дембилдей дээр, караа көрбес хөгжүмчүнүң дугайында тоолчургу чугааны чугаалап бээр. Дембилдейниң уян үнүн улус магадап, чону хүндүлээр чораанын билип алганы оолга улуг салдарны чедирген.

Вася Безъязыков караа көрбестээн соонда, база-ла качыгдалга алыскан. Ол хай-халап болур мурнунда-ла, гармошкага ойнап шенеп турган болгаш, хостуг үезинде гармонь, балалайканы холдан салбастай бээр. Оолдуң амыдыралын хөгжүм каастай бээр. Ооң өг-бүлези хөгүмге алыс сундуглуг турган. Авазы Пелагея Мелентьевна база даайы Василий Мелентьевич Николаев ырлаар салымныг. Угбалары: Раиса, Люба база багай эвес ыраажылар, акызы Федор балалайкага кедергей ойнаар. Өг-бүле кежээлерде чыглып келгенде, улуг эвес концерт үндүрерлер.

Васяның адазы Сергей Петрович бичии садыглыг турган. 1919 чылда Тывага байдал нарыыдаан, политиктиг үскүлежиишкиннер ында-мында болгулап тургулаан. Безъязыковтарның өг-бүлези Урянхайдан көжүп чоруур деп белеткенип турганнар. Ынчалза-даа хай болуп, авазы аараан…

Пелагея Мелентьевнаны кезип эмнедири чугула апарган. Минусинск, Томск хоорайларга берге орукту эртип чорааш баарга, эмчилер авазын аарыгның аспаандан камгалап ап шыдавайн баарлар. Тывага ээп кээрге, адазы Өөк суурнуң девискээринге аткылажыышкын үезинде кызыл партизаннарга бооладып каан болур.

Улуг угбазы Ульяна биле бичии Вася Тываже ээп келирлер.

Шораан баштай Чаа-Хөл школазынга өөренгеш, сөөлүнде сураглыг композиторлар Александр Лаптаң база Сергей Безъязыков-биле ужуражыр. Ол ужуражылга оолдуң салым-чолунга улуг рольду ойнаар. Оол ийи хылдыг игилден хөй үннүг баянче шилчип, нотаны танып, хөгжүмнүң оруунуң чаа чадазынга келген. Удаваанда ол Оренбург хоорайда караа багай уругларның тускай школазынга өөрени бээр.

Тываның төвү Кызылга төөгүлуг болуушкуннар болуп эрткилээн. 1921 чылда Тыва Арат Республика тургустунган. Вася патефондан бөдүүн ырлардан эгелээш, классиктиг хөгжүм чогаалдарын безин шээжилеп ап турган. Сөөлзүредир оолдуң репертуары радионуң дузазы-биле элээн байый бээр.

Вася орус болгаш тыва ырларга дендии ынак чораан. Чон ыры чокка чурттап шыдавас болганда, ону долгандыр үргүлчү-ле хөгжүм, ыр бүргеп турган. Бодунуң үезинде ол кыдат, көрей ресторанчыгаштарга база ажылдап турган. Элээн болганда Красноярскиже дуңмазы-биле кады өөренип чоруптар. Салым-чаяанныг оолду уран чүүл училищезинче дораан-на хүлээп алыр. Вася аңаа өөренип эгелээрге, дуңмазы амыдыраарынга херек акша-төгерикти ажылдап эккээр. Башкылары дөрт чылдың өөренир курузун чаңгыс чыл иштинде өөреткеш, шылгалдаларны хуусаа бетинде дужаадып доостуруп каар.

Өөредилге чылы билдирбейн эрте бээр, Василий база катап төрээн Кызылынга чедип кээр. Шораан Лаптаң болгаш Безъязыков хөгжүмчүлерге ужуражыр болза, а Безъязыков Минусинск хоорайга душ бооп, Новосибирск чурттуг сураглыг баянист Иван Малинин-биле өңнүк-тала болу бээр. Ол Василийден беш хар улуг, караа көрбес. Ийи хөгжүмчү кады Минусинск хоорайга элээн концерттерге киржирлер.

Ооң соонда Новокузнецк, Амурда Комсомольск хоорайга, Хабаровскиге, Владивостокка чедир гастрольдаар.

Кол маадырларның чалыы назыны

Шораан Оренбург школазынга өөренип тургаш, Назия деп уругга ынакшый бээр. Сөөлүнде олар чарлып чоруур ужурга таваржыр, чүге дизе уругнуң ада-иези чурт солуп, өскээр көже бээр.

Вася салым-чолун Бии-Хемниң Өөк чурттуг Евстолия Романовна Потылицына-биле холбаар. Олар аас-кежиктиг бооп, бир оолдуг, кыстыг болурлар.

Шораан Оренбургка өөренип турар үезинде «Одаг ыры» деп композицияны тургускаш, Казань консерваториязынга болган мөөрейге киржир. Түңнелинде Шораан тиилекчилерниң аразынга кирген. Ол конкурстуң кол шаңналы «Айлаң куш» деп флейтаны чаалап алыр. Жюри аңаа Курскиде музыка училищезинче шылгалда чокка кирер эргени берген. Шораанның прототиви Солаан Кыргысович Базыр-оолга төлептиг күш-ажылы дээш, Тыва АССР-ниң культуразының алдарлыг ажылдакчызы деп атты тывыскан.

Дайынның берге чылдарында кожууннарже үнүүшкүннер кылыры кадык артистерге безин амыр эвес херек. Василий Безъязыков концерт бригадалары-биле кады аът-шары мунуп алгаш, салга салдап чорааш, чедери берге суурларны ойбайн, оюн-көргүзүүн бараалгадып турганнар.

1943 чылдың август 19-та Василий Сергеевич Безъязыковтуң күш-ажылын Чазак үнелеп, Тыва Арат Республиканың Профессионал Эвилелиниң Хүндүлүг бижии-биле шаңнаан.

Зинаида Казанцеваның «Балыглаткан эзир» деп барымдаалыг тоожузу факт, барымдаалар-биле байлак бижиттинген-даа болза, дыл-домаа шоолуг байлак эвес. Ында Василий Безъязыковтуң амыдыралының сөөлгү хүннеринге чедир бижээн. Ол номда «Бот тывынгыр уран чүүл» деп эгеде Солаан Базыр-оол-биле Чаа-Хөлге ужуражыышкын база киирген.

«Шораанда» кол маадырның чүгле аныяк үезинге чедир амыдыралын көргүскен, чүге дээрге ол чогаал уругларга тоожу болгай. Ынчалза-даа ук чогаалдың 2009 чылда катап үндүрүлгезинде чогаалчы бешки кезээн немей кииргеш, ону «Сактыышкыннар болгаш чагаалар» деп адаан. Ол колдуунда-ла композиторнуң училище соонда амыдыралын, ажыл-ижин, чогаадыкчы намдарын сактыышкыннар дузазы-биле бижээн.

Ниитизи-биле түңнеп чугаалаарга, бо ийи тоожуда дөмей талалар хөй, бот-боттарын долдуржуп, үн алчып турар чүүлдер бар.

Ажыглаан литература:

1. Казанцева З.К. Раненный орел. Документальная повесть о слепом музыканте. - Кызыл: ТувИКОПР СО РАН, 2003.

2. Куулар Ч.Ч. Аялга. Тоожу. Тываның ном үндүрер чери. Кызыл, 1990.

3. Куулар Ч.Ч. Шораан.// Улуг-Хем, № 3, 2009. Ар.3-91.

кто? - кым?

что? - чүү?

где? - кайда?

когда? - кажан?

почему? - чүге?

зачем? - чүү дээш?

какой, который? - кандыг?

чей? - кымның?

куда? - кайнаар?

откуда? - кайыын?

сколько? - каш?

из чего? - чүүден?

как? - канчааар?

кто она, кто он? - ол кымыл?

кто это? - бо кымыл?

что это? - бо чүл?

что случилось? - чүү болду?

что вы сказали? - чүү дидиңер?

что вы делаете? - чүнү кылып тур силер?

что вам нужно? - силерге чүү херегил?

что вас интересует? - чүнү сонуургап тур силер?

что мне делать? - чүнү кылыр ужурлуг мен?

что это значит? - чүү дээни ол?

где мы? - кайда бис?

сколько времени? - каш шак-тыр?

как вы себя чувствуете? - кандыг-дыр силер?

кто это сделал? - ону кым кылды?

сколько раз? - каш катап?

это правда? - ол шын бе?

20.08.2010

здравствуйте - экии

до свидания - байырлыг

спасибо - четтирдим

пожалуйста (не за что, нормально, всё в порядке, сойдёт) - ажырбас

да - ийе

нет - чок

меня зовут … - мээң адым …

как вас зовут? - адыңар кымыл?

откуда вы? - кайыын келдиңер?

можно? - болур бе?

нельзя - хоржок

может быть - ындыг ыйаан

простите - буруулуг болдум

(это) хорошо - эки-дир

(это) плохо - багай-дыр

очень хорошо - дыка эки

очень плохо - дыка багай

правда? - ындыг бе?

не знаю - билбес мен

я забыла - уттуптум



Урок русского языка в 9 классе по теме "Сложноподчинённое предложение с придаточным цели"

Анонс урока

Учитель: Шестакова Светлана Анатольевна

Предмет: Русский язык

Класс: 9

Программа: Под редакцией М. М. Разумовской.

Учебник: Русский язык. 9 кл.: учеб. для общеобразоват. учреждений / М. М. Разумовская, С. И. Львова, В. И. Капинос, В. В. Львов; под ред. М. М. Разумовской, П. А. Леканта. - 10-е изд., стереотип. - М.: Дрофа, 2008.

Тема урока: Сложноподчинённое предложение с придаточным цели.

Тип урока: Урок изучения нового материала.

Цели: Формирование понятия СПП с придаточным цели.

Задачи:
- Познакомить с особенностями строения СПП с придаточным цели.
- Формировать умения конструировать предложения данного типа и правильно их оформлять в устной и письменной речи.
- Учить находить СПП в художественных текстах.
Ожидаемый результат: Учащиеся умеют:
- распознавать и разграничивать виды СПП с изученными придаточными;
- моделировать и употреблять в речи СПП разных видов;
- характеризовать синтаксическую структуру СПП;
- видеть СПП в художественных текстах.
Оборудование, наглядность:
Проектор, презентация, тексты А. С. Пушкина «Капитанская дочка» и И. С. Тургенева «Ася».
Организационный момент:
Приветственное слово учителя.
- Мы с вами продолжаем изучение темы «Сложное предложение».
Мотивационный момент урока: Слайд 2
- Перед вами 3 предложения. Объясните, в чём их сходство и различие? Напомните алгоритм рассуждения. (чтобы - многозначный союз)
1. Я требую, чтобы ты души своей мне тайные открыл надежды.
2. Он стремился писать так, чтобы читать написанное было просто.
3. Ямщики привязали колокольчики, чтобы звон не привлёк внимание сторожей.
Какое из предложений вызвало затруднение?

(СПП с придаточным: изъяснительным, образа действия, цели)
Может быть, кто-то уже догадался, о чём пойдёт речь на уроке? Попробуйте сформулировать сами тему и определить цель урока.

Сообщение темы и цели урока: (определяют дети)
СПП с придаточным цели. Будем учиться определять особенности, конструировать, расставлять запятые, находить в тексте.

Работаем с новым материалом:
1) Прочитайте теоретический материал в учебнике на странице 103-104. Схематично оформите запись в тетради. (Дети работают с новым материалом).
2) Проверяем записи в тетради. (Дети отвечают у доски).
Отрабатываем новый материал:
1. Выполним упр.164 по заданию (составить СПП с придаточным цели и образа действия и составить схемы).
2. Проверяем выполненное упр. и делаем вывод, что СПП с данными придаточными помогают строить полные ответы, делают нашу речь более точной и полной.
Физкультминутка: (Части предложения)
Соберите и прочитайте рассыпавшееся предложение (Кто быстрее):
1. Копьё стальное взял он в руки, чтоб чем-нибудь играть от скуки.
2. Я жить хочу, чтоб мыслить и страдать.
3. Желаю славы я, чтоб именем моим гордилась ты.
- Определите, какое предложение у вас получилось? (1 и 3 - с инверсией). Слайд 3
Продолжаем отрабатывать новый материал:
3. Выполняем упр. 165 по предложенному заданию. Работаем у доски (ответить на вопросы, используя СПП с придаточным цели).
Применяем полученные знания на практике: Слайд 4
- Перечислите ещё раз СПП с изученными придаточными (определительные, изъяснительные, обстоятельственные: места, времени, сравнения, образа действия и степени, цели).
- Найдите и выпишите из текстов А. С. Пушкина «Капитанская дочка» (глава «Суд») и И. С. Тургенева «Ася» (1 и 2 главы) примеры изученных СПП.
(Дети работают с художественными текстами)

Подведем итог: Слайд 5
Ответьте на вопросы, используя СПП с придаточным цели:
1. С какой целью вы пришли на урок?
2. Для какой цели нужно изучать СП?
3. Для чего мы определяем грамматическую основу предложения?
4. Зачем нужно уметь строить схемы СПП?
Домашнее задание: Слайд 6
Обязательное для всех: Выполнить упр.166 по предложенному заданию.

На выбор:
1. Написать сочинение-рассуждение на тему «Чтобы - многозначный союз». В качестве аргументов используйте примеры СПП, записанные на уроке.
Или
2. Найти и выписать из текстов художественных произведений 4-5 СПП с придаточным цели.

Самооценка:
Поставьте себе оценку, используя шкалу оценивания. (Дети оцениваю себя сами) Слайд 7
Спасибо за урок!

Литература:
1. Русский язык. 9 кл.: учеб. для общеобразоват. учреждений / М. М. Разумовская, С. И. Львова, В. И. Капинос, В. В. Львов; под ред. М. М. Разумовской, П. А. Леканта. - 10-е изд., стереотип. - М.: Дрофа, 2008.
2. Уроки русского языка в 9 классе: поурочные планы по учебнику М. М. Разумовской, С. И. Львовой, В. И. Капинос, В. В. Львова / сост.О. А. Финтисова. - Волглград: Учитель, 2007.



© 2010-2022