Урок по крымскотатарскому языку в 6 классе

ПЕРВОМАЙСКАЯ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНАЯ ШКОЛА I-III СТУПЕНЕЙ №2

Урок-путешествие

ИСИМ ПАДИШАЛЫГЪЫНА ДЕРС-СЕЯАТ

6 класс

План-конспект урока

учителя крымскотатарского

языка и литературы

Первомайской ОШ №2

Зейтуллаевой Ульвие Факриевны

Первомайское, 2013

6-СЫНЫФ. АНА ТИЛИ

Мевзу: ИСИМ ПАДИШАЛЫГЪЫНА ДЕРС-СЕЯАТ

Макъсат: талебелернинъ исим мевзусы боюнджа бильгилерини менимсегенлерни тешкерюв ве пекитюв, нутукъ ве сёз байлыкъларыны зенгилештирюв, ана тилимизге урьмет ве севги дуйгъуларыны ашлав.

Дерснинъ донатмасы: харита, джедвеллер, тестлер.

ДЕРСНИНЪ КЕТИШАТЫ:

1. Тешкилий къысым

   1. селямлашув

   2. невбетчининъ рапорты

2. Эсасий къысым

Эгер мени дикъкъатнен динълесениз, бугуньки дерсимизнинъ мевзусыны анъларсыз

Уча, чапа, осе,

Лякин не осе?

Лякин ким чапа?

Буны бильмек ичюн,

предметни айтмакъ керек.

Предмет сёзюни догъру язмакъ ичюн,

бутюн къаиделерни бильмек керек.

Насыл сёз чешити акъкъында лаф кете? (талебелернинъ джевабы)

Догъру, дерсимиз исимге багъышлана. Бугунь биз сизлернен исим падишалыгъына сеяат этеджемиз. Мында (харитагъа косьтериле) исим къыралычеси яшай. Амма онынънен корюшмек ичюн вадийни, дагъларны, чёльни, гольни кечмеге керекмиз ве къыралыче озю акъкъында эр шейни айтып, огретип, сизлерге контроль иштен 12 балл алмагъа ярдым этер ве бу мевзуны насыл менимсегенъизни анълармыз.

Балалар, харитагъа бакъынъыз.

Хаялымны балалыкътан

Эсир этип алдынъ, Къырым

Омюримде ёл косьтерген

Йылдыз олып къалдынъ, Къырым

Юрегиме сёнмез арзу

Халкътан алып къалдынъ, Къырым.

Ешиль Къырым, мавы Къырым,

Эльмаз Къырым, алтын Къырым!

(Айдер Эмир)

Аджайип ве гузель Ватанымыз бар, энъ эсас вазифелеримизден бири - Ватанымызны севмеге ве къорчаламагъа керекмиз ве тилимизге нисбетен вазифелеримиз акъкъында унутмамазлыкъ керекмиз, онынъ ичюн тахтада дерсимизнинъ эпиграфы язылгъан:

"Темелимиз будыр - тиль,

тильсиз миллет ёкътыр, биль!"

Бу сёзлернинъ манасы пек буюктир. Гузель тилимизни къорчалап айбетлемеге керекмиз.

Тахтада мевзумызгъа ярдымджы оларакъ сонъунадже язылмагъан джумле бар. "Мевзуны кечтик, лякин ..." Не манада бу битмеген джумле язылды не акъкъында айтылгъаныны биз дерсимизнинъ сонъунда хуляса чыкъарармыз.

Биринджи маниа

Вадийни кечмек ичюн, биз балалар "Икметли терек" оюныны кечиреджемиз.

Лугъат иши:

Синоним

ИКМЕТЛИ - АКЪЫЛЛЫ - МУДРЫЙ

Джумле тизиле (агъзавий)

Дерсте бирильген вазифелерни семерели беджермек ичюн биз сизлернен агъзавий инша кечиреджемиз. Огюнъизде "икметли" терек. Нарат устюнде къар данечиклери. Къар данечиклерининъ артында суаль берильген, сизлер бу суальге джевап бермеге керексинъиз.

Суаллер:

1. Исим насыл маналарны ифаделей?

2. Исимлер насыл суальге джевап бере?

3. Исимлер насыл сайыларда къулланылалар?

4. Исимлер насыл келишлернен тюрлене?

5. Хас исимлер насыл арифлернен языла?

6. Исимлер джумледе насыл вазифеде келелер?

Экинджи маниа

Дагъларгъа да етип кельдик.

Дагъларгъа бардым,

Бол нефес алдым

Къая-ташны, денъиз, багъны

Гоньлюмден сардым

Онынъ авасы!

Онынъ севасы!

Эгер менден сорасанъыз

Динъленъ авасын.

(Ф.Алиев)

Тасавур этинъиз, бу гузель дагъларда бир сандычыкъ таптыкъ ве анда бойле вазифе сакълангъан.

Тахтада сёзлер язылгъан, бу сёзлерни дикъкъатнен окъунъыз, сонъ тахта къапатыла, сёзлерни дикъкъатнен динълеп дефтерлеринъизге язынъыз.

Йылдыз, макъале, денъиз, сокъакъ, авджы, акъшам, ягъмур, дерслик, къызылчыкъ, пирнич, шеэр, тракторджы.

Энди тешкеремиз. Ким хатасыз язды? Айтынъыз, бу сёзлер насыл сёз чешити? Ким? суалине насыл сёзлер джевап берелер? Бир де бир сёзнен джумле тизинъиз.

Учюнджи маниа

Бу юксек дагъларны кечмек ичюн, даа бир вазифени беджермек керекмиз. Компьютерде I тест вазифеси беджериле. Исимлерде охшав-кучюльтюв ялгъамаларынынъ къулланылувы.

Дёртюнджи маниа

Къоркъу бильмеген талебер дагъларны енъип, озен янына келип чыкътылар

Озен

Ягъмур ягъар, къар ягъар,

Орманларгъа, дагъларгъа.

Озенлер толып акъар,

Багъчаларгъа, багъларгъа.

Тереклер чечек ачар,

Бакъла осер сырыкъта

Къушлар шенъленип учар,

Чёль ешерир уфукъта.

Эгер озен олмаса,

Сувсыз къалыр тарлалар

Тыйнакъ сувгъа тоймаса

Тоймаз бизим анбарлар!

(Б.Мамбет)

Озенде сув анасы яшай, бизлер онынъ берген вазифесини беджермеге керекмиз.

Сеяат ве дерс сёзлерини тахтада тюрлендиринъиз.

Сув анасы джевапларынъыздан пек мемнюн къалды, амма бизлерге озенден кечмеге рухсет этмей.

Шимди биз сизлернен "Дёртюнджи арткъач" оюныны кечиреджемиз:

1. КУНЬ, МЫШЫКЪ, УРБА, ОЙНАЙ.

2. КЪОЙ, ДИВАР, КЪЫРМЫЗЫ, ДЕВЕ.

3. ТАШ, БИР, АД, ШЕКЕР.

4. ЯГЪМУР, КЪАР, ЯВАШ, БУЛУТ.

5. МЕН, ОЗЕН, ДАГЪ, САВУТ.

6. СААТ, ЯЗА, ДЕРСЛИК, ДЕФТЕР.

Бешинджи маниа

"Чёльде яз акъшамы" Эшреф Шемьи-заде (талебе окъуй)

Яваш-яваш биз Исим къыралычесине якъынлашамыз. Ярашыкълы чёльни кечмек ичюн вазифени беджермек керек.

Дерсликтен насыл чалышкъанымызны къыралычеге косьтерейик.

146-ши (57с.) 6-сыныф Ана тили.

Шимди къыш мевсими. Тасавур этинъиз.: номай къар ягъды ве орталыкъны къаплады. "Къар топу" оюны.

Оджа къар топуны бир де бир балагъа атып исим айта, талебе исе бу исимнинъ сонъки арифинен башкъа исим айта.

Меселя: армут - талебе - ель - лятифе - ер - ресим - масал - лейлек - копек - курек - кой.

Алтынджы маниа

Исим падишалыгъына барып етмек ичюн пек аз къалды.

Мына шимди мен Э.Шемьи-заденинъ "Къыш келе" шиирини окъуйджам, сизлер исе исимлерни сечип алынъыз.

Къыш келе

Гедже узай, кунь къыскъара

Сувукъ арта, юкселе.

Артыкъ энди агъар-сабыр

Акъ сакъаллы къыш келе.

Гедже-куньдюз ягъмур ягъа,

Ёлдан-ыздан кечильмей

Чырай сыта куськюн ава.

Кокте йылдыз сечильмей.

Къонъур чёльде ашлыкъ чалгъан

Чалгъы, сабан сеси ёкъ

Къышламагъа бизде къалгъан

Къушчыкъларнынъ эси ёкъ.

Къапу къакъа торс декабрь

Тышта сувукъ юкселе,

Артыкъ энди агъыр-сабыр,

Акъ сакъаллы къыш келе.

(гедже, кунь, къыш, ягъмур, ёлдан, ыздан, ава, кокте, йылдыз, чёльде, чалгъы, сабан, къыушчыкъларнынъ, къапу ве иляхри)

Ниает Исим падишалыгъына етип кельдик, амма сакъчылар бизлерни ичериге кирсетмейлер.

Онынъ ичюн бугуньки дерсте текрарлагъан мевзулар боюнджа II тест вазифесини беджереджемиз.

Энди исе, балалар, битмеген джумлеге къайтамыз.

Сизинъ фикиринъиздже, бу джумлени насыл битирмек мумкюн.

Дерсимизни бир истектен битирмеге истейим. Бу истекни озюнъиз окъумагъа керексиз.

Анахтар

Аджайып къырамтатар тилини севинъиз!

Эвге вазифе. Исим падишалыгъы акъкъында инша язып келинъиз.

Дерснинъ нетиджеси. Оджанынъ сёзю.