Қазақ тілі Қысқарған сөздер 6-сынып

Мерзімі: Сыныбы:6

Сабақтың тақырыбы : Қысқарған сөздер

Смарт мақсат: Қысқарған сөздердің жасалу жолдары мен жазылуы туралы түсінік беру

Миға шабуыл

1. Сөздер құрамына қарай нешеге бөлінеді? 2,дара, күрделі

2. Күрделі сөздер жасалу жағына қарай нешеге бөлінеді? 4

3. Біріккен сөздің анықтамасы.

4. Біріккен сөз түрлерін ата.2 біріккен, кіріккен

5. Кіріккен сөзге мысал келтір.

6. Біріккен сөздерге қандай атаулар жатады.(10 кісі аттары, географ. Атау, аң,құс атау, дене мүшел,ауру атаул, ойын атау,ән, күй,өлең аттары,қоғамд өмірд байл атау,мезгіл байл ,белгісіздік, болым атаулар)

7. Бір ыңғай, бір жола, бір неше сөздері қалай жазылады? (бірге)

8. Еш бала, кей уақыт,бір бала сөздері қалай жазылады? (бөлек).

9. Қос сөздің түрлерін ата.

10. Көзбе-көз қос сөздің қай түрі, қалай жасалып тұр?

11. Құрбы-құрдас қос сөздің қай түрі, қалай жасалып тұр?

12. Қос сөздің қайталама түрі де, қосарлама түрі де қалай жазылады? Қосымшаға қос сөзге қалай жалғанады? (сызықшамен, екінші сыңарына жалғанады).

2.Үй тапсырмасын тексеру (62-жаттығу, топ ішінде оқып, сосын ортаға оқу)

Ж ы л д а м ә р і с а у а т т ы

Қос сөздерді құрастырып, желімдеу.

ІІІ. Мағынаны ажырату.

«ЖИГСО» әдісі.

Қысқарған сөздің жасалуының 4 жолы бар. Соны топтарға бөліп беремін.

1.Күрделі атау сөздердің құрамындағы әрбір сөздің тек басқы дыбыстарынан ғана қысқарып бірігеді. Мысалы: БҰҰ (Біріккен Ұлттар Ұйымы), АҚШ (Америка Құрама Штаттары), ТМД (Тәуелсіз Мемлекеттер Достығы), см (сантиметр), дм (дециметр).

Бұл жасалу жолы тағы қосымша жалғанса, сызықша арқылы жалғанады. Мысалы: ТМД-ға, АҚШ-қа, см-ге.

2.Күрделі атау сөздердің құрамындағы бірінші сөздің басқы буынынан және соңғы сөздердің басқы дыбыстарынан қысқарып бірігеді. Мысалы: ТарМУ (Тараз Мемлекеттік Университеті), ҚазМҰУ (Қазақ Мемлекеттік Ұлттық Университеті).

3. Күрделі атау сөздердің құрамындағы әрбір сөздің басқы буындарынан қысқарып бірігеді. Мысалы: физ-мат (физика-математика), ұжымшар (ұжымдық шаруашылық), филфак (филология факультеті).

4. Күрделі атау сөздердің құрамындағы бірінші сөздің басқы буынынан және соңғы сөздің түбір күйінде айтылуынан құралады. Мысалы: пединститут (педагогикалық институт), медколледж (медициналық колледж), медпункт (медициналық пункт).

ІV. Әр топқа жеке сөйлемдер беріледі. Сөйлем ішіндегі берілген сөздерді қысқартып жазу.

1.Қытай Халық Республикасы мен Қазақстан Республикасы достық қатынаста.

2.Ажар биыл Тараз Мемлекеттік Университетіне оқуға түсуге дайындалып жүр.

3.Ресей Федерациясы ядролық сынаққа біржола тыйым салуды жақтайды.

4.Математика пәнінен үйге сантиметр және дециметрге байланысты мысал есептерді шығарып келуге берді.

V.Оқы. Ізден. Талда. (оқулықтағы 64-жаттығу)

1-топ. Ұлттық тарихи жәдігер туралы түсініктеріңді түйіндендер.

2-топ. Біріккен және қысқарған сөздерді тауып жаз. Сол сөздердің толық атауына түсінік беріңдер.

3-топ. Мәтіндегі адам аттарын жазып алыңдар. Дереккөздерден олар туралы мәлімет жинандар.

4-топ. Өздерің тұратын аймақтағы тарихи ескерткіштер жөнінде мағлұмат жинап, шағын мәтін жазыңдар.

VІ. Өтілген тақырыптар семантикалық кесте арқылы қорытындылау.

Мысалдар

Біріккен сөз

Қос сөз

Қысқарған сөз

Су-су

+

Тасбақа

+

Бала-шаға

+

ТМД

+

Еңбеккүн

+

Ұшып-қонды

+

Екібастұз

+

педучилище

+

Дәрі-дәрмек

+

VІІ.

1-топ. Ескерткіш 9 әріп,9дыбыс,3 буын,1-тұйық,2-бітеу,3-бітеу

Е-жіңішке,ашық,езулік, дауысты

С-қатаң дауыссыз

К-қатаң дауыссыз

Р-үнді дауыссыз

Т-қатаң дауыссыз

Қ-қатаң дауыссыз

І-жіңішке, қысаң, езулік дауысты

Ш-қатаң дауыссыз

2-топ.Мәжіліс

М- дауыссыз, үнді

Ә-дауысты, жіңішке,езулік, ашық

Ж-дауыссыз, ұяң

І- дауысты,жіңішке,қысаң, езулік

Л-дауыссыз, үнді

С-дауыссыз, қатаң

3-топ. Күнтізбе -3 буынды, 1,2-бітеу,3-ашық буындар,8 әріп, 8 дыбыс

К-қатаң дауыссыз

Ү-дауысты,еріндік,қысаң,жіңішке

Н-дауыссыз,үнді

Т-дауыссыз қатаң

І-дауысты,жіңішке,қысаң, езулік

З-дауыссыз, ұяң

Б-дауыссыз,ұяң

Е-дауысты,езулік,ашық,жіңішке

4-топ Мәлімет 7 әріп, 7дыбыс, 3буын, ашық, ашық,бітеу

М- дауыссыз, үнді

Ә- дауысты, жіңішке,езулік, ашық

Л- дауыссыз, үнді

Е- жіңішке,ашық,езулік, дауысты

Т- дауыссыз қатаң

Кесте-плакат арқылы қысқарған сөздердің жасалу жолы мен емлесін түсіндіру.

Р/с Қысқарған сөздердің

Мысалы

Емлесі

жасалу жолы

1. Күрделі атау

Б¥¥ - Біріккен

ҚХРмен

қүрамындағы сөз-

¥лттар ¥йымы

Қазақстан

дердің бас әріпте-

ТМД - Тәуелсіз

Республикасы

рінен қүралады.

Мемлекеттер

достық

Достастығы.

қатынаста. Биыл еліміз-

дің көп жастары АҚШ-

қа оқуға жолдама алды.

2. Күрделі атау қүра-

ҚазМИ -

ҚазТАГ мэлімдеме

мындағы бірінші сөз-

Қазақстан меди-

жасады. Манар

дің басқы буыны мен

цина институты

ҚазМ¥У-дыц

кейінгі сөздердің бас

АлМУ - Алматы

филология

эріптерінен құралады.

мемлекеттік

факультетінде

университеті

оқиды.

3. Күрделі атаулардың

атком - атқару

Совхоз, колхоздар

қүрамындағы бірінші

комитеті

жекелендірілді.

буындарынанан немесе

педколледж -

Мектептің

бірінші сөздің басқы

педагогакалық

медпунктінде

буыны мен келесі сөз

колледж

тіс дэрігері балаларды

тұгас қалпындада бірі-

емдейді

гіп қолданылады.

4. Техника түрлерінің

ГАЗ-51,

Ол ГАЗ-53 көлігімен

(уліақ, машина, трак-

ТК-154,

шөп тасиды. Астана-

т.б.) маркаларын

ИЛ-86,

дан Ардақ ТУ -154-

білдіретін шартты

АН-24

пен ұшып келді.

белгілер

Ь. Әр түрлі өлшемнің

см, мм, км,

1 кг Ьал жинау үшш

атауы

га, кг, ц, т

ара он тоғыз миллион

гүлге қонады.

20 км-ден астам жер

жүрдік.

Тапсырмалар

Сөйлем ішіндегі берілген сөздерді қысқартып жазу.

1.Қытай Халық Республикасы мен Қазақстан Республикасы достық қатынаста.

Сөйлем ішіндегі берілген сөздерді қысқартып жазу.

2.Ажар биыл Тараз Мемлекеттік Университетіне оқуға түсуге дайындалып жүр.

Сөйлем ішіндегі берілген сөздерді қысқартып жазу.

3.Ресей Федерациясы ядролық сынаққа біржола тыйым салуды жақтайды.

Сөйлем ішіндегі берілген сөздерді қысқартып жазу.

4.Математика пәнінен үйге сантиметр және дециметрге байланысты мысал есептерді шығарып келуге берді.

Семантикалық кесте

Мысалдар

Біріккен сөз

Қос сөз

Қысқарған сөз

Су-су

Тасбақа

Бала-шаға

ТМД

Еңбеккүн

Ұшып-қонды

Екібастұз

педучилище

Дәрі-дәрмек

Ешқайсысы