Урокан тайпа. 1амийнарг карладаккхар, т1еч1аг1дар

УРОКАН ТАЙПА:

• Брейн-ринг

• Хаарш шордаран, кхиоран, тIечIагIдаран урок;

Дашо- хазво, Дашо- вазво. Сий цо ойбу, Сий цо дойу. Бехк д1абоккху, Мел и боккха хиларх, Т1ера, Дашо войу, Лар а йоцуш. Дуьнен т1ера.

Дош доцург дош дац,

Дашал доккха х1ума дац.

Тухий, дашо стаг во дашо,

Тухий, иза дакъазвоккху.

• КАРАДЕ ТАРДИНЧУ МАЬ1НЕХЬ ДАЛИЙНА ДОШ, БИЛГАЛДАККХА ЦУЬНАН МАЬ1НА

Ц1е: ЛЕКСИКА

1амийнарг карладаккхар, т1еч1аг1дар

1алашо:

1. Лексиках 1амийнарг карладаккхар.

2. Нохчийн меттан хазна йовзийтар, цуьнга безам, иза 1амо лаам кхоллар.

3. Къоман хазачу г1иллакхийн, Даймехкан, халкъан сий-лерам бан 1амош, дешархошца кхетош-кхиоран болх д1абахьар.

Дешнаш а тоьар ду, шорта ду элпаш
1илманийн к1оргенаш а йийцало.
Цундела ца дохуш хьайн маттах айпаш,
Хастам а, сий-лерам цунна д1ало.

1амийнарг карладаккхар

ТОБА «СЕДАРЧИЙ»

ТОБА «БАРТ»

1

Стенах олу лексика?

1

Дешнийн маь1нех лаьцна х1ун хаьа шуна? Масал даладел.

2

Стенах олу омонимаш? Масалш даладе.

2

Синонимаш стенах олу? Даладе масалш.

3

Масалш далош, дийца стенах олу антонимаш?

3

Дешнийн ч1аг1делла цхьаьнакхетарш стенах олу?

4

Иза са мере а кхаьчна воллура предложенера схьакараде дешнийн ч1аг1делла цхьаьнакхетар, билгалдаккха цуьнан маь1на.

4

Цуьнга корта беттар эрна хилира-схьакараде дешнийн ч1аг1делла цхьаьнакхетар, билгалдаккха цуьнан маь1на.

Кицанашкара схьаязде антонимаш, билгалдаьккхинчу кицанан маь1на даста.

ТОБА «СЕДАРЧИЙ»

• Ладог1ар - хьекъал, дукха лер - сонталла.

• Хазачу дашо лам башийна.

• Сихалло са диъна, собаро лам биъна.

• Т1аьхьа вон доцуш дика а, т1аьхьа дика доцуш вон а хилла дац.

• Хазалла- сарралц , дикалла- валлалц.

Кицанашкара схьаязде антонимаш, билгалдаьккхинчу кицанан маь1на даста.

ТОБА «БАРТ»

• Чохь ца хилла сий арахь а хир дац.

• Хьаг1 ерг - к1илло, яхь ерг-къонаха.

• Човхорах кхера а ма ло, хьастарх 1еха а ма ло.

• Дешар - серло , цадешар - бода.

• Белхан хьалхе хала хуьлу, амма т1аьхье мерза хуьлу.

Шиъ я цул сов маь1на долу дешнаш схьаязде:

Ча, ло, керт,хи,мотт, кор, б1аьрг, ц1е, т1ам, не1, малх.

Лахахь билгалъяьхна синонимаш шайн-шайн тобанашка д1аязъе:

Хаза, говр, во1, алаша, къега, к1ант, лепа, исбаьхьа.

Сада1аран минот

Бераш хьуьнхахь ловзуш ду,

1аламе б1аьрг тухуш ду.

Хьалахьовсу малхе уьш,

Маьлхан з1аьнарша дохдо уьш,

Х1ара бозбоанчалла ма ду:

Берех лоха нах ма хилла.

Х1инца массо хьалаг1овтта

Даккхий дог1маш долу нах.

Т1араш тоха массара,

Когаш тоха меллаша.

Дика вай садаь1ира,

Болх дика бийр бу вай кхин д1а.

Кегаделла кицанаш д1анисде

1

Воккхачо аьлларг динарг

г1иллакх ца хиларо элах лай вина

2

Да-нана цалеринарг

Даймохк а лорур бац.

3

Г1иллакхо лайх эла вина

хьекъалан корта-собар.

4

Шен нана ца лоручо

дохко ваьлла вац.

5

1илманан корта - хьекъал,

наха а ца лерина.

Адамийн дика а, вон а амалш:

Дикалла, къинхетам, харцо, адамалла, къизалла, догц1еналла, майралла, осалалла, хьаг1, гамо, сий,лерам, яхь, эхь, цабезам, цатешам, доьналла, тешам, тешнабехк, ямартло.

Дика амалш

Вон амал

Дикалла, къинхетам, адамалла,

Харцо, къизалла, осалалла, хьаг1,

догц1еналла, майралла, сий, лерам,

гамо, цабезам,цатешам, тешнабехк,

яхь,эхь, доьналла, тешам.

ямартло.

ХААР - ЗИЭР

• Пурхнехьа: 2. 1уьйранна баца т1е дуьллу и.

4. Ц1е. 6. Стиглахь яьлла 1аьржа… 8. Кхача бац, амма 1уьйшу.

10. Дийнахь пхоьазза дан деза. 12. Дечигпхьеран г1ирс.

• Охьанехьа:1. Дуккха а адамаш. 2.Т1арг1а. 3. Экханан кхача. 5. Лай т1е ког баьккхича юьсу и. 6. Котаман духар. 7. Реза ца хилча, яздо и. 9. Говр д1аюжуш оьшу г1ирс. 10. Азера пачхьалкх. 11. Йоь1ан ц1е.

¹

²

³

⁴

⁵

⁶

⁷

⁸

⁹

¹⁰

¹¹

¹²

Жоьпаш: Нах, тха (гурахь лергина ), ижу, лар, мас, арз, г1омат, Лаос, Зина, тхи, алу, марха, сег1аз, ламаз, воттана.

Хаттар - сурт «Предложенин меженаш»

• Хьех-хо: Вай предложенин меженаш 1амош ду. Алал коьрта меженаш муьлхарш ю элира вай?

• Дешархой: Дешараев, Цадешараев

• Цадешараев: А-а-а корта, б1аьрг, лерг, церг, мотт

• Хьехархо: Х1ан-х1а, собардел. Бераш, нийса кхеттий вайн Цадешараев? Ца кхетта. Вай 1амийначу 1илманан декъан муьлха тайпа ду цо билгалдаьккхинарг?

Шуна евзий предложенин коьрта меженаш?

Барта къовсадалар

Дика хьанна хаьа?

ТОБА «СЕДАРЧИЙ»

ТОБА «БАРТ»

1

Шеран муьлха хенаш евза шуна?

1

Шийла мур муьлханиг бу?

2

Гуьйре т1ееаний хоуьйту олхазар муьлха ду?

2

Буса бен са гуш доцу олхазар муьлха ду?

3

Хаза эшарш локху хьоза муьлха ду?

3

Дитташна дарба ден олхазар?

4

Бусалбан динехь к1иранчохь еза буьйса муьлха ю?

4

Дуккха а божарша цхьаьна дечу ламазах х1ун олу?

5

К1иран денойн ц1ераш хьанна евза?

5

Шен дег1ал йоккха х1ума такхош долу сагалмат?

6

Оьг1аз вахча оьшург х1ун ю?

6

Стеган сий стен айдо?

ДЕШНАШ Т1ЕХЬ БОЛХ:

• Айп,айпаш - дефект

• Оршот - понедельник

• Шинара - вторник

• Кхаара - среда

• Еара - четверг

• П1ераска - пятница

• Шот - суббота

• К1ира - воскресенье

Рефлекси (жам1 дар)

• Хьехархочун дош

• Дийцал, бераш, самукъа делин шун?

• Евзин шуна вайн нохчийн меттан хазалла, хиин, шен маь1ница муьлхха ойла а ясталур йолуш хьалдолуш иза хилар?

• Оьрсийн яздархоша вайн маттах лаьцна далийна дешнаш девзий шуна?

• «Нохчийн мотт уггаре а хазачу а, хьалдолчу а меттанех цхьаъ бу, нагахь кхоччуш дика иза хууш хьо валахь» Л.НТолстой.

Рефлекси

Х1аъ

Х1ан-х1а

1

Хазахийтин шуна вайн урок?

2

Пайдехь х1ума карийн ?

3

Т1аьхьа ца кхуьуш, шу ца кхеташ х1умма а дисний?

4

Ваьш х1оттийначу 1алашоне кхаьчна аьлла хетий шуна?

ХААРИЙН МАХ ХАДОР
Тобанаш:
«Барт» - «Седарчий»

• КЪОВСАДАЛАР КЪОВСАДАЛАР

5балл 5балл

Ц1ера болх:

1. Ц1ердешан, билгалдешан маь1нехь адамийн дика а, вон а амалш йовзуьйту масалш даладе.

2. Уьш юкъахь долуш пхи предложени х1оттае. Масала: дика йо1-билгалдош. Ахь дина дика цкъа а довр дац - ц1ердош

Синквейн

дош

Хаза, оьзда, к1оршаме

Велаво, велхаво

Меттан 1илманан дакъа ду

Лексика

Нохчийн мотт и - халкъан

Синхазнийн хьоста-

Къийсамехь ларбина

Массо а ханна.

Раг1 х1инца хьоьгахь ю,

Д1аэца, хьаста,

Ден весет кхочушде,

Къонахчо сана.

Ларбе мотт,

Хазбе и,

Ца еш мало.

Т1аккха, хьайн весет деш,

К1анте д1ало.

Д1аэца, ма байта доьза,

1алашбеш сий де вайн меттан!

Нохчийн мотт мел беха хьоьца,

Чиркх хир бу дайн корехь летта.

БАРКАЛЛА