Бейімделушілік-эволюция факторларының өзара әрекетінің нәтижесі

Ашық сабақтың тақырыбы: § 15. Бейімделушілік-эволюция факторларының

өзара әрекетінің нәтижесі.

Сабақтың мақсаты: Өсімдіктер мен жануарлардағы бейімделушіліктің түрлерінен

мысалдар келтіріп, бейімделушіліктің табиғи сұрыпталу әрекетінің нәтижесі екендігінен

оқушыларға толық мағлұмат беру.

Сабақтың міндеттері:

Білімділік; Бейімделушіліктің алуан түрлеріне мысал келтіріп, олардың айырмашылықтары

мен ұқсастықтары туралы оқушыларға түсіндіру.

Дамытушылық; Организмдердегі бейімделушіліктің пайда болған жолдары туралы білімдерін

одан әрі дамыту.

Тәрбиелік; Табиғаттағы жануарлардың және өсімдіктердің бейімделу жолдарын анықтап,

оларға қамқор болуға тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ.

Сабақтың әдісі: Интерактивті әдіс, сыни тұрғысынан ойлау элементтері.

Пәнаралық байланыс: Экология, география.

Сабақтың көрнекілігі: Слайдтар, таблицалар, интерактивті тақта, электронды оқулық.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі

1) Оқушыларды түгендеу

2) Кезекшілер міндеті

3) Оқушыларды топқа бөлу

ІІ. Үй тапсырмасын пысықтау

1."Құпия сан" ойыны

2. "Мәтінмен жұмысˮ

ІІІ. Жаңа сабақты таныстыру

"Ой қозғауˮ Ассоциация

ІV. Сабақты бекіту.

1. "Қызығушылықты оятуˮ викториналық сұрақтар

2. Сергіту сәті (дыбыстарды тыңдау)

3. "Білгенге маржанˮ суреттермен жұмыс

4. "Синквейн" (5 жолды өлең)

5. Венн диаграммасы

6. "Ой маржанˮ семантикалық карта

V. Сабақты қорытындылау

Зертханалық жұмыс

VІ. Үйге тапсырма

VІІ. Бағалау

Сабақтың жүрісі:

ІІ. Үй тапсырмасын пысықтау:

1."Құпия сан" ойыны

Ч.Дарвин

К.Линней

1. Мутациялық өзгергіштік

2. Түрішілік күрес

3. Қолдан сұрыптау

4. Мутация

5. Жыныстық сұрыптау

6. Түраралық күрес

7. Эволюция

8. Модификациялық өзгергіштік

9. Популяция

10. Табиғи сұрыпталу

1) Бір түрге жататын даралардың арасындағы қорек, орын, жарық, ылғал үшін күрес ( 2)

2) Түрдің көбеюі, ұрпақтарының әрі қарай өніп-өсіп тіршілігін қамтамасыз ететін, табиғи сұрыпталудың формасы (5)

3) Организмдердің тікелей сыртқы орта жағдайларының әсерінен өзгеруі (8)

4) Гендер мен хромосомалардың өзгеріске ұшырауы (1)

5) Бір түрге жататын даралардың арасында жүретін күрес (6)

6) Өсімдіктер мен жануарлардың барлық мүшелерінің өзгеріске ұшырауы (10)

7) Бір кеңістікте тіршілік етіп, бір-бірімен еркін шағылысып ұрпақ беретін, дербес генетикалық жүйе құрайтын, белгілі бір жерде мекендеп, ұрпақ қалдыратын даралар тобы (9)

8) Өсімдіктер мен жануарларды адамға пайдалы жақтарына қарай іріктеп алу (3)

9) Тарихи дамуға, қарапайымнан күрделіге қарай өзгеруге қабілетті процесс (7)

10) Кенеттен болатын тұқым қуалайтын өзгергіштіктің тұрақты түрі (4)

2. "Мәтінмен жұмысˮ (мәтінді оқып оны кестеге толтырып талдау)

Бұрыннан білемін

Мен үшін жаңалық

Келіспеймін, менде басқа ақпарат

Түсінбедім?

۷

+

-

?

жасырынуІІІ. Жаңа сабақты таныстыру (электрондық оқулық арқылы)

қорғануОЙ ҚОЗҒАУ

БЕЙІМДЕЛУШІЛІК

табиғи орта

көндігу

бір жерге үйрену

Бейімделушілік түрлері

Физиология

лық бейімделу

Ұрпағына қамқорлық

Түйсік-сезімдік бейімделу

Бүркеніш рең түрлері

Еліктеуші рең

(мимикрия)

БҮРКЕНІШ РЕҢ ТҮРЛЕРІ

Сақтандырушы рең

Қауіп төндіруші рең

Қызықтырушы рең

Өсімдіктер, жануарлар белгілі бір өлі затқа, тірі организмге еліктеуі

Улы, шағатын, күйдіретін жәндіктерге тән

Қауіп төнген кезде айбар шегіп, денесін әртүрлі пішінге келтіреді

Бұл рең көбейер кезде пайдалы, аналықты қызықтыру үшін

Түйсік- сезімдік бейімделу

Организмдердің тіршілік үшін күресте тірі қалу үшін бүркеніш реңдерден басқа да бейімделушілік түрлері бар. Оған түйсік-сезімдік, мінез-қылықтарымен де ерекшеленіп бейімделу жатады оны түйсік-сезімдік бейімделу дейді.

Ұрпағына қамқорлық

Жануарлардың арасында ұрпақтарын жауынан қорғау үшін әртүрлі бейімделушілік белгілері қалыптасқан.

Физиологиялық бейімделу

Жануарлардың сыртқы орта факторларына бейімделу түрлерін, физиологиялық бейімделу дейді.

ІV. Сабақты бекіту.

1. "Қызығушылықты оятуˮ викториналық сұрақтар

1) Шөлді жерде өсетін, мүшелеріне су қорын жинайтын өсімдік? (алоэ)

2) Микробтар арасындағы күрес (антагонизм)

3) Құстардың қораздарының құйрықтарын жаюы қандай бүркеніш реңге жатады?

(қызықтырушы рең)

4) Үй тауықтарының жабайы арғы тегі- (жабайы банкив тауығы)

5) «Микроэволюция» терминін ғылымға енгізген орыс ғалымы (Н.В.Тимофеев-Ресовский)

6) К.Линнейдің жүйесіндегі ең ірі жүйелік топ?( класс)

7) Сыртқы ортаның қолайсыз жағдайына бейімделу бейімделушіліктің қай түріне жатады?

(физиологиялық бейімделу)

8) Алдына ешқандай мақсат қоймай, тәжірибе жасау арқылы дәлелденетін сұрыптау?

(мақсатсыз сұрыптау)

9) Ж.Б.Ламарк омыртқасыздарды неше класқа бөлді? (10 класқа топтастырды)

10) Өсімдіктер мен жануарларды қажет белгілеріне қарай іріктеп алуды қалай атайды?

(сұрыптау)

2. Сергіту сәті (дыбыстарды тыңдау)

Әртүрлі жануарлардың дыбысын естіп бейімделушіліктің қай түріне жататынын анықтау.

3. "Білгенге маржанˮ суреттермен жұмыс

Суреттегі жануарлар бүркеніш реңнің қай түріне жататынын мысалдар арқылы түсіндіріңдер.

Бүркемелеу рең__________________________________________________________________

Еліктеу рең______________________________________________________________________

Қорғаныш рең___________________________________________________________________

Көрнекілеу рең__________________________________________________________________

4. "Синквейн" (5 жолды өлең)

1. Зат есім- Бейімделушілік.

2. Сын есім-Қауіпті,көрнекі.

3. Етістік-Қорғанады, сақтанады, жасырынады.

4. Сөз тіркесі-Табиғи сұрыпталу.

5. Синоним-Үйрену, бейімделу.

5. Венн диаграммасы

Бейімделушілік Тіршілік үшін күрес

Жануарлар арасындағы

қарым-қатынастың

күрделі жиынтығы

Жануарлардың

сыртқы орта

жағдайларына

бейімделуі

Табиғи сұрыпталудың бір түрлері

6. "Ой маржанˮ семантикалық карта

№

Тірі организмдердің алуан түрлері

Бүркеніш реңнің түрлері

Сақтандырушы рең

Қызықтырушы рең

Қауіп төндіруші рең

Еліктеуші рең

1

Өлексе қоңыз

+

2

Камбала

+

3

Шілдің жұмыртқасы

+

4

Ақ түлкі

+

5

Кең алқымның айбат шегуі

+

6

Қарақоңыз иісі

+

7

Қаңқыз қоңызы

+

8

Непентес

+

9

Орхидея

+

10

Сайрауық

+

11

Орденді көбелек

+

12

Теңіз атбас балық

+

13

Қырғауылдың қоразы

+

14

Плащты кесіртке

+

15

Кездікқын (белозор)

+

16

Түкті ара

+

17

Геликонида көбелегі

+

18

Гүл шыбыны

+

19

Көкқасқа шегіртке

+

20

Қосаяқтар

+

21

Үкікөз көбелектер

+

22

Тентекқұс

+

ББҮ кестесі

Білемін

Білгім келеді

Үйрендім

Ч.Дарвиннің табиғи сұрыпталу түрлерін.

Ағзалардың сыртқы орта жағдайларымен күрес түрлерін

Бейімделушіліктің түрлерін

№3 зертханалық жұмыс

Тақырыбы: Организмдердің бейімделушілігі-табиғи сұрыпталудың нәтижесі

Құрал-жабдықтары: Әртүрлі жолмен таралатын тұқымдардың жинақтамасы (қарағаш, терек, қайың, үйеңкі, шаған, бақбақ, шоңайна, итошаған), жидектер, көбелектер мен қоңыздардың жинақтамалары, суреттері, кактус, алоэ өсімдіктері, оқулықтағы суреттер.

Орындалатын тапсырмалар:

1. Қарағаш, қайың, үйеңкі ағаштарының қанатты жемістері қандай жолмен таралуға бейімделгенін анықтау.

2. Шоңайна, итошаған тұқымдары қалай таралуға бейімделген, ерекше сипаты (белгілері).

3. Жидектердің жинақтамасы мен суреттерін пайдаланып, қандай жолмен таралатынын

талдап, ерекшелігін көрсету.

4. Оқулықтағы суреттен және табылса көбелектер мен қоңыздардан түкті ара,балара,

жабайы аралардың бүркеніш реңнің формаларын ажырату.

Жұмыс қорытындысын мына кестелерге толтырыңдар:

р/с

Өсімдіктер

Бейімделу сипаты

Таралу жолдары

р/с

Жәндіктердің аты

Бүркеніш реңнің формалары

сақтандырушы

қауіп төндіруші

еліктеуші

VІ. Үйге тапсырма: §15, зертханалық жұмысты аяқтау. Кесте толтыру

VІІ. Бағалау

Қызыл жапырақ-«5»

Көк жапырақ-«4»

Жасыл жапырақ-«3»

Сары жапырақ-«2»

Білім бәйтерегіне оқушылар өздері тақырыпты қай деңгейге

жетік меңгерген жеріне барып жапырақтар жапсырады.

Маңғыстау облысы

Түпқараған ауданы

С.Шапағатов селосы

№1 жалпы орта білім беретін мектеп-лицейі

Ашық сабақ тақырыбы:

"Бейімделушілік-эволюция факторларының өзара

әрекетінің нәтижесіˮ

Биология 11 сынып

Өткізген: № 1 жалпы орта білім беретін

мектеп-лицейінің жоғарғы

санатты биология пәнінің

мұғалімі

Кужакова Гульмира Ахатовна

2013-2014 оқу жылы